Axaxlar  soy kökünə görə Dağıstan  xalqlarından olan  avarlardan sayılır.  Axaxlar bütün dünyada  iki  yerdə  kompakt  şəkildə yaşayırlar,  Dağıstanın Axvax rayonunda və  Azərbaycanın  Zaqatala  rayonunun Axaxdərə  kəndində. Adlardan göründüyü kimi çox kiçik bir  fərq mövcuddur - bu xalqın Dağıstanda yaşayan hissəsi özünü  axvax, Azərbaycanda isə axax adlandırır. 

Bütün bölgələrimiz kimi Zaqatala rayonunda da yaşayan xalqlar öz milli mənliyini, mənsubiyyətini, qoruyub saxlaya biliblər. Belə xalqlar arasında Axaxlar böyük maraq doğurur. 

Axaxdərə  Zaqatalada   şəhərə  ən  yaxın  sayılan  kəndlərdən  biridir. Bura digər kəndlərdən  öz  yerləşməsi baxımından  çox  fərqlənir.  Kəndi  tamamilə gəzmək üçün demək olar ki, bir neçə dağı qalxmaq lazım gəlir.  Ona görə  Axaxdərə 15-20 evdən ibarət yaşayış  yerləri ilə tamamlanan  obalardan  ibarətdir.  Ancaq bu obaların tarixi çox uzaqlara  gedib çıxmır. Çünki, Axaxlılar bu yerlərə sonradan gəlmədirlər və obaların salınması da indiyədək  gəlib çatan babalarının adı ilə bağlıdır. Kənd camaatının dediyinə görə, hələ axaxlar bu yerlərə  gəlməzdən əvvəl  buralarda  öz  sakinlərini tarixin  dərinliklərində itirmiş tarixi məlum olmayan yaşayış məskəni mövcud olub. Bu gün də həmin nişanələr qalmaqdadır.  

Şeytan qalasının dayaq nöqtəsi olduqca əlverişli yerdə salınıb. Həm tikilmə üslubu, həm də yerləşmə mövqeyinə görə demək olar ki, öz dövründə alınmaz qalalardan biri olub. Bu müdafiə qurğusunun dörd bir tərəfi dərə ilə əhatə olunur və yüksəklikdə yerləşdiyinə görə Zaqatala rayonunun ərazisi buradan əl içi kimi görünür.  

Dil  üslubuna  görə  avar  dilinin dialekti olmasına baxmayaraq böyük  fərqlər var, hətta, oxşarlıq  çox azdır. Axax kənd əhalisinin dediyinə görə, avarlarla danışıq zamanı qarşılıqlı anlaşma olduqca çətindir və bəzi hallarda mümkünsüzdür. Buna baxmayaraq Dağıstan xalqları ilə bütün milli adətləri ilə sıx bağlıdır. Digər tərəfdən tarixi hadisələrlə də bunu göstərmək olar.

Axaxdərə camaatının dediyinə görə onlar bu kəndə gələndən sonra burada yeni məşğuliyyət formaları qəbul ediblər ki, onlardan biri də ağacişləmə olub.  Kənd  bağbağatlı, meşəli  dağlarla əhatə olunduğuna görə burada müxtəlif məşğuliyyət növlərinin formalaşmasına şərait yaradıb. Elə arıçılığın da geniş yayılmasına görə axaxdərəlilər bu torpağın  gözəl təbiətinə  borcludurlar. Demək olar ki, burada əksər qapılarda bal pətəkləri görmək olar.

Multikultural Azərbaycan